Οι σύντροφοι αναρχικοί συχνά δεν αποτελούν εξαίρεση στο κοινωνικό φαινόμενο που συνοπτικά θα μπορούσε να περιγραφεί ως εξής: “αν μου δοθεί ένα οποιοδήποτε προνόμιο, θα το εξασκήσω”. Όσοι άνθρωποι έχουμε συνειδητοποιήσει πόσο βλάπτει ο σεξισμός τόσο εμάς άμεσα (είτε ως γυναίκες, είτε ως άτομα κάθε φύλου που δεν “χωρούν” στο μάτσο στερεότυπο του “κυρίαρχου αρσενικού”) όσο και την ανάπτυξη κάθε ελευθεριακού κινήματος, έχουμε -ή θα ‘πρεπε να έχουμε- περισσότερες απαιτήσεις από τους συντρόφους μας απ’ ό,τι από κάθε άλλον άνθρωπο που δεν αυτοπροσδιορίζεται ως ελευθεριακός και ως υπέρμαχος της ισότητας και της κοινωνικής απελευθέρωσης.
Ο σεξισμός αποτελεί ένα ζήτημα ταμπού για τους περισσότερους αναρχικούς. “Πώς μπορώ να είμαι σεξιστής; Είμαι αναρχικός!”, “Έχουν ξεπεραστεί αυτά, ο εχθρός μας είναι το κεφάλαιο”, “Σεξισμός; Σοβαρά τώρα; Εδώ κοντεύετε να μας κάτσετε στον σβέρκο!” και άλλα πολλά που ακούγονται συχνά-πυκνά σε συζητήσεις, είτε ως “καλοπροαίρετα αστειάκια”, είτε ως πύρινες διαμαρτυρίες μετά από παρατήρηση που δέχεται ένας σύντροφος (συνήθως από συντρόφισσα) για κάτι το σεξιστικό που είπε ή και έκανε (συχνά άθελά του).
Το ζήτημα του (αντι)σεξισμού δεν γίνεται να αντιμετωπίζεται ως μια “υποσημείωση” στον αγώνα για κοινωνική απελευθέρωση. Οι ιεραρχικές σχέσεις που αναπτύσσονται και εδραιώνονται σε μία κοινωνία δεν μπορούν να θεωρούνται άσχετες με τα ζητήματα του κράτους και του καπιταλισμού. Ο αγώνας ενάντια στις εξουσιαστικές συμπεριφορές και σχέσεις δεν μπορεί να είναι αποσπασματικός. Δεν υπάρχει αγώνας για κοινωνική απελευθέρωση αν δεν υπάρχει αγώνας για ισότητα. Και δεν υπάρχει αγώνας για ισότητα αν δεν υπάρχει αγώνας ενάντια στον σεξισμό και τις εξουσιαστικές σχέσεις που δομεί και αναπαράγει. Κι αυτός ο αγώνας δεν θα ‘πρεπε να είναι μόνο των καταπιεζόμενων φύλων και ατόμων, αλλά όλων.
Το παρακάτω κείμενο (αποτελούμενο από 3 μέρη, σήμερα μεταφράζεται και δημοσιεύεται το 1ο) επιλέχθηκε προς μετάφραση όχι λόγω συμφωνιών με το 100% του περιεχομένου του αλλά επειδή αποτελεί μια -όχι και τόσο συχνή- κατάθεση εμπειριών και σκέψεων ενός συντρόφου πάνω στην προσωπική του διαδρομή από τον “ασυνείδητο σεξισμό” προς τη συνειδητοποίηση και τον αγώνα ενάντια σ’ αυτόν.
Πηγή: “Going to places that scare me: personal reflections on challenging male supremacy” του Chris Crass Μετάφραση: Louise Michel
Πηγαίνοντας σε μέρη που φοβάμαι: σκέψεις πάνω στην αμφισβήτηση της αρσενικής υπεροχής
Μέρος I: “Πώς μπορώ να είμαι σεξιστής; Είμαι αναρχικός!”
“Τι εννοείς είμαι σεξιστής;” είχα σοκαριστεί. Δεν ήμουν μάγκας, δεν μισούσα τις γυναίκες, δεν ήμουν κακός άνθρωπος. “Μα πώς μπορώ να είμαι σεξιστής, είμαι αναρχικός;” ήμουν αγχώδης, νευρικός, και με όλες μου τις άμυνες ενεργοποιημένες. Πίστευα στην απελευθέρωση, στον αγώνα ενάντια στον καπιταλισμό και το κράτος. Από τη μια πλευρά είναι εκείνοι που υπερασπίζονται και ωφελούνται από την αδικία κι από την άλλη, απέναντι, είμαστε εμείς, σωστά; Ήμουν 19 και ήταν το 1993, τέσσερα χρόνια αφότου είχα εμπλακεί με τα πολιτικά.
Η Nilou, κρατώντας το χέρι μου, εξηγούσε υπομονετικά, “δεν λέω πως είσαι κακός άνθρωπος, λέω πως είσαι σεξιστής και ότι ο σεξισμός εκδηλώνεται με έναν σωρό τρόπους, είτε διακριτικούς, είτε κραυγαλέους. Με διακόπτεις όταν μιλάω. Προσέχεις περισσότερο τα όσα λένε οι άνδρες. Τις προάλλες, όταν ήμουν στην καφετέρια με σένα και τον Μάικ, ήταν λες κι είχατε μια συζήτηση μεταξύ σας και εγώ απλώς ήμουν εκεί για να την παρακολουθώ. Προσπάθησα να πεταχτώ και να πω κάτι, αλλά και οι δύο απλώς με κοιτάξατε και επιστρέψατε στη συζήτησή σας. Οι άνδρες στην ομάδα επικοινωνούν μόνο ο ένας με τον άλλον και κάνουν λες και οι γυναίκες δεν είμαστε καν εκεί. Η ομάδα μελέτης της ομάδας έχει γίνει ένα forum ανδρών που συζητούν συνέχεια για το ένα και για το άλλο βιβλίο, λες και ξέρουν τα πάντα κι απλώς πρέπει να διδάξουν κι εμάς. Για καιρό σκεφτόμουν ότι ίσως ήμουν μόνο εγώ, ίσως αυτό που είχα εγώ να πω να μην ήταν χρήσιμο ή συναρπαστικό. Ίσως εγώ να έπρεπε να αλλάξω την προσέγγισή μου, ίσως απλώς να ήμουν υπερβολική, ίσως όλα αυτά να βρίσκονταν μόνο στο μυαλό μου και να πρέπει να τα ξεπεράσω.
Αλλά τότε είδα πως το ίδιο πράγμα συνέβαινε και στις άλλες γυναίκες της ομάδας, ξανά και ξανά. Δεν σε κατηγορώ για όλα αυτά, αλλά είστε ένα μεγάλο κομμάτι αυτής της ομάδας και είσαι κομμάτι αυτής της δυναμικής.” Αυτή η συζήτηση άλλαξε τη ζωή μου και η πρόκλησή της είναι μία πρόκληση με την οποία συνεχίζω να παλεύω σ’ αυτό το κείμενο.
Αυτό το κείμενο είναι για τους άλλους λευκούς, της μεσαίας τάξης, μεγαλωμένους ως αρσενικά που αυτοπροσδιορίζονται ως αρσενικά, αριστερούς/αναρχικούς οργανωμένους που αγωνίζονται να χτίζουν απελευθερωτικά κινήματα. Θέλω να εστιάσω στην προσωπική μου εμπειρία αντιμετώπισης ζητημάτων σεξισμού και αντι-σεξισμού από μια οπτική με συναισθηματικό και ψυχολογικό επίκεντρο. Επιλέγω αυτήν την εστίαση επειδή είναι προσωπικά προκλητική, έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στην εργασία με άνδρες εναντίον του σεξισμού και λόγω της επίμονης ανάδρασης από γυναίκες με τις οποίες οργανώνομαι να μην αγνοώ αυτές τις παραμέτρους. Η Rona Fernandez του Κέντρου Ενδυνάμωσης Νεολαίας (Youth Empowerment Center) του Όκλαντ γράφει, “Ενθαρρύνετε τους άρρενες/προνομιούχους λόγω φύλου να εξετάσουν τον ρόλο των συναισθημάτων (ή της έλλειψής τους) στο βίωμα του προνομίου. Το λέω αυτό επειδή πιστεύω πώς οι άρρενες/προνομιούχοι λόγω φύλου υποφέρουν κι αυτοί από το σύστημα της πατριαρχίας και ένας από τους πιο απάνθρωπους τρόπους με τους οποίους υποφέρουν είναι η ανικανότητα/δυσκολία έκφρασης συναισθημάτων.” H Clare Bayard από τον Αντι-Ρατσισμό για την Παγκόσμια Δικαιοσύνη (Anti-Racism for Global Justice) το θέτει με οξύτητα απευθυνόμενη στους προνομιούχους λόγω φύλου ακτιβιστές, “Πήρε χρόνια μελέτης και σκληρής δουλειάς το να αναπτύξετε την πολιτική σας ανάλυση, γιατί να νομίζετε ότι η συναισθηματική κατανόηση απλώς θα σας προκύψει; Απαιτεί επίσης δουλειά.”
Αυτό το κείμενο προσβλέπει στην καθοδήγηση από τις γυναίκες, ειδικά από τις έγχρωμες γυναίκες, που γράφουν σχετικά και οργανώνονται ενάντια στην πατριαρχία της κοινωνίας και τον σεξισμό στο κίνημα. Η εργασία των Barbara Smith, Gloria Anzaldua, Ella Baker, Patricia Hill Collins, Elizabeth ‘Betita’ Martinez, και τόσων άλλων παρέχει τα πολιτικά θεμέλια, οράματα και στρατηγικές για τη δουλειά που πρέπει να κάνουν οι προνομιούχοι λόγω φύλου λευκοί άνδρες. Επιπροσθέτως, υπάρχουν ολοένα και περισσότεροι προνομιούχοι λόγω φύλου άρρενες στο κίνημα εργαζόμενοι προς την αμφισβήτηση της αρσενικής υπεροχής. Υπάρχουν χιλιάδες από μας που αναγνωρίζουμε ότι η πατριαρχία υπάρχει, ότι ως αποτέλεσμά της χαίρουμε προνομίων, ότι ο σεξισμός υποσκάπτει το κίνημα, ότι οι γυναίκες, οι διεμφυλικοί [1] και οι genderqueer [2] άνθρωποι τα έχουν εξηγήσει όλα ξανά και ξανά και είπαν “όλοι εσείς πρέπει να μιλήσετε μεταξύ σας, να αμφισβητήσετε ο ένας τον άλλον και να ξεδιαλύνετε τι θα κάνετε.” Κι ακόμη, υπάρχουν πολλοί περισσότεροι λευκοί άνδρες στο κίνημα που συμφωνούν πως ο σεξισμός υπάρχει στην κοινωνία, ίσως και στο κίνημα, αλλά αρνούνται την προσωπική τους εμπλοκή σ’ αυτόν.
Η Lisa Sousa, που συμμετέχει στο Ανεξάρτητο Κέντρο Ενημέρωσης του Σαν Φρανσίσκο (San Francisco Independent Media Center) και το AK Press, μου είπε ότι σε πρόσφατες συζητήσεις που είχε με ομάδες σχετικά με τον σεξισμό και το φύλο, άκουσε τις ακόλουθες απαντήσεις από άνδρες: “όλοι είμαστε καταπιεσμένοι”, “θα έπρεπε να συζητάμε για το ταξικό”, “χρησιμοποιείτε το φύλο μόνο και μόνο για να επιτίθεστε”. Όταν εκείνη ανέδειξε το ζήτημα της συχνής αποχώρησης γυναικών από συλλογικότητες και ομάδες στις οποίες πλειοψηφούν οι άνδρες, οι απαντήσεις περιελάμβαναν: “και άνδρες φεύγουν από την ομάδα μας, οι γυναίκες δεν φεύγουν περισσότερο, το ότι οι άνθρωποι φεύγουν είναι γεγονός στις εθελοντικές οργανώσεις”, “απλώς πρέπει να στρατολογήσουμε περισσότερες γυναίκες, αν φεύγουν κάποιες γυναίκες, υπάρχουν πολλές άλλες να έρθουν”.
Αυτά τα σχόλια μου είναι τόσο οικεία και όσο κι αν τείνω να αποστασιοποιούμαι από τους άνδρες που τα έκαναν, είναι σημαντικό να θυμάμαι ότι τα έκανα κι εγώ κάποτε. Ως άνθρωπος που πιστεύει στην ανάπτυξη κινήματος και στη συλλογική απελευθέρωση, είναι σημαντικό για μένα να συνδέομαι με τους ανθρώπους με τους οποίους οργανώνομαι. Ως προνομιούχος άνθρωπος που οργανώνεται με άλλους προνομιούχους, οφείλω να μαθαίνω να αγαπώ τον εαυτό μου αρκετά ώστε να μπορώ να διακρίνω στοιχεία του εαυτού μου σε ανθρώπους που θα προτιμούσα να απορρίψω και να αποστασιοποιηθώ απ’ αυτούς. Οφείλω, επίσης, να είμαι ειλικρινής σε ό,τι αφορά και τις προσωπικές μου εμπειρίες.
Όταν ξανασκέφτομαι εκείνη τη συζήτηση με τη Nilou και το πως μου εξηγούσε τη λειτουργία του σεξισμού, με θυμάμαι να προσπαθώ να μην οχυρωθώ και να προσπαθώ να ακούσω. Η λέξη “αλλά” επαναλαμβανόταν διαρκώς στο μυαλό μου, ακολουθούμενη από “ήταν παρεξήγηση, δεν το εννοούσα έτσι, δεν ήξερα ότι αισθάνθηκες έτσι, δεν προσπαθούσα να κάνω αυτό, θα μου άρεσε πολύ να σε δω να συμμετέχεις περισσότερο, δεν καταλαβαίνω, κανείς δεν είπε ότι δεν ήθελε να ακούσει όσα είχες να πεις, όλοι μας πιστεύουμε στην ισότητα, σ’ αγαπώ και δεν θα έκανα ποτέ κάτι για να σε πληγώσω, ήταν οι συνθήκες όχι ο σεξισμός, δεν ξέρω τι να κάνω.” Κοιτάζοντας πίσω, δέκα χρόνια μετά, μου φαίνεται φοβερό το πόσο συχνά επανέρχεται στο μυαλό μου εκείνη η ίδια λίστα των “αλλά”. Μοιάζω πολύ περισσότερο με εκείνους τους “άλλους” άνδρες απ’ όσο θα ‘θελα να παραδεχτώ.
Η Nilou πέρασε ατελείωτες ώρες συζητώντας μαζί μου για τον σεξισμό. Ήταν απίστευτα δύσκολο. Οι πολιτικές μου θέσεις είχαν διαμορφωθεί από ένα ξεκάθαρο ορισμένο δυαδικό πλαίσιο καλού και κακού. Αν ήταν αλήθεια το ότι ήμουν σεξιστής, τότε η προηγούμενη άποψη μου για τον εαυτό μου ήταν υπό αμφισβήτηση και το πλαίσιο αντίληψής μου έπρεπε να αλλάξει. Κοιτάζοντας πίσω, αυτή ήταν μια βαθύτατα σημαντική στιγμή της ανάπτυξής μου, αλλά εκείνη τη στιγμή ένιωθα σκατά.
Δύο εβδομάδες αργότερα, στη συνάντηση μελέτης της αναρχικής μας ομάδας, η Nilou σήκωσε το χέρι της. “Υπάρχει σεξισμός σ’ αυτήν την ομάδα.” Απαρίθμησε τα παραδείγματα που μου είχε πει. Η αμυντική αντίδραση που είχα εγώ, τώρα εκφραζόταν από τους άλλους 5 άνδρες στο δωμάτιο. Οι άλλες γυναίκες ξεκίνησαν να εκφράζονται. Είχαν κι εκείνες βιώσει αυτή τη δυναμική και είχαν κουραστεί να την εισπράττουν. Οι άνδρες ήμασταν σοκαρισμένοι και αμυντικοί: ξεκινήσαμε να φτιάχνουμε μια λίστα με όλους τους λόγους σχετικά με το γιατί οι ισχυρισμοί περί σεξισμού ήταν απλώς παρεξηγήσεις και παρερμηνείες. Με γνήσια ειλικρίνεια είπαμε, “μα όλοι την επανάσταση θέλουμε.”
Μετά τη συνάντηση, η γυναίκα που ήταν στην ομάδα τον περισσότερο καιρό με κάθισε να συζητήσουμε. Η April ήταν κομμάτι του Ενωμένου Αναρχικού Μετώπου (United Anarchist Front) για παραπάνω από έναν χρόνο και μου έδωσε κι εκείνη μια σειρά παραδειγμάτων σεξιστικής συμπεριφοράς. Οι άνδρες στην ομάδα δεν την εμπιστεύονταν να διαχειριστεί ευθύνες, ακόμη κι αν εκείνοι ήταν νεότεροι. Δεν τη συμβουλεύονταν για πληροφορίες σχετικά με την ομάδα, ούτε ζητούνταν οι απόψεις της για πολιτικά ζητήματα. Ήρθαν στη συζήτησή μας κι άλλοι και οι άνδρες συνέχισαν να αμφισβητούν τoυς ισχυρισμούς περί σεξισμού. Η April προέταξε ένα παράδειγμα που είχε μόλις εξηγήσει σε μένα ξεκάθαρα και οι άνδρες το αρνήθηκαν ως παρεξήγηση. Λίγα λεπτά αργότερα, επαναδιατύπωσα το ακριβώς ίδιο παράδειγμα με την April και αυτή τη φορά αντιμετωπίστηκε με μια ελάχιστη συμφωνία πως ίσως σ’ αυτήν την περίπτωση να υπήρξε όντως σεξισμός. Η April το ανέδειξε αμέσως, πριν καν εγώ συνειδητοποιήσω τι είχε μόλις συμβεί. Την κοιτούσα όσο το έκανε λιανά. Τα λόγια της April εισακούστηκαν και λήφθηκαν σοβαρά μόλις βγήκαν από το δικό μου στόμα. Να ‘το. Δεν ήθελα να πιστέψω ότι όντως πραγματωνόταν ο σεξισμός αλλά πλέον το έβλεπα. Ένιωσα απαίσια, μια κλοτσιά στο στομάχι. H Nilou και η April προσπαθούσαν απεγνωσμένα να μας κάνουν να συμφωνήσουμε πως υπήρχε πρόβλημα. Πώς είναι δυνατόν να συνέβαινε κάτι τέτοιο όταν δεν είχα καμία τέτοια πρόθεση; Φοβόμουν να πω οτιδήποτε.
Δύο μήνες αργότερα, καθόμουν σε ένα συνέδριο σιωπηλός. Δεν ξέραμε για ποιό πράγμα να μιλήσουμε. Ειδικότερα, ήμασταν φοβισμένοι, νευρικοί, αμφισβητούμενοι και δεν προσπαθήσαμε να ανοίξουμε μια χρήσιμη συζήτηση περί σεξισμού. H Nilou και η April είχαν προτείνει να περάσουμε τη μέρα συζητώντας για τον σεξισμό και θα αρχίζαμε με τοποθετήσεις. “Για τι πράγμα μιλάνε οι γυναίκες”, αναρωτηθήκαμε. Όταν η ομάδα ξανασυναντήθηκε η συζήτηση γρήγορα ανάγκασε τις γυναίκες να υπερασπίζονται τους εαυτούς τους και τις εμπειρίες τους. Ένιωσα απαίσια και ζοριζόμουν να πιστέψω τα όσα άκουγα. Ένιωσα εντελώς αστοιχείωτος ως προς το πώς να κινηθώ με έναν χρήσιμο τρόπο. Αρκετοί άνθρωποι όλων των φύλων έφυγαν σύντομα με δάκρυα, έχοντας βγει από τις αυταπάτες τους και καταβεβλημένοι από την αίσθηση αδυναμίας. Η μητέρα μου είχε παρακολουθήσει τμήμα της συζήτησής μας και ζήτησε να τοποθετηθεί. “Καταπιάνεστε όλοι και όλες με τεράστια ζητήματα και αυτά τα ζητήματα είναι δύσκολα. Με χαροποιεί να σας βλέπω σε τόσο νεαρές ηλικίες να συζητάτε σοβαρά γι αυτά. Δείχνει ότι πραγματικά πιστεύετε σ’ αυτό για το οποίο αγωνίζεστε κι είναι μια συζήτηση η οποία δεν μπορεί να ολοκληρωθεί σε μία μέρα.” Μπορούσα να αισθανθώ το βάρος στο δωμάτιο όταν κοιτούσαμε ο ένας τον άλλον, οι περισσότεροι με δάκρυα στα μάτια. Ήταν ξεκάθαρο πως η αμφισβήτηση του σεξισμού ήταν κάτι πολύ παραπάνω από το να μάθεις να αποκτάς οπτική επαφή με τις γυναίκες στις ομαδικές συζητήσεις. Αμφισβητούσε ένα σύστημα εξουσίας που επενεργεί στο πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, ψυχολογικό επίπεδο και η εσωτερικευμένη υπεροχή μου δεν ήταν παρά η κορυφή ενός παγόβουνου χτισμένου πάνω στην εκμετάλλευση και την καταπίεση.
[Συνεχίζεται, Μέρος 2: “Σε ποια ιστορική τάξη ανήκω;” και Μέρος 3: “Αυτός ο αγώνας είναι και δικός μου”]
[1] ΣτΜ: Διεμφυλικά άτομα (transgender) : άνθρωποι που ανήκουν και ζουν σε ένα φύλο που δεν κατατάσσεται στο παραδοσιακό δίπολο “άντρας/γυναίκα”. Σύμφωνα με τη Μαρίνα Γαλανού (πρόεδρος του Συνδέσμου Υποστήριξης Διεμφυλικών): «O όρος διεμφυλικός/-ή, είναι μετάφραση του αγγλικού transgender, όρος που χρησιμοποιείται πιο ευρέως στη διεθνή κοινότητα. Όπως γίνεται φανερό από το δεύτερο συνθετικό του αφορά το κοινωνικό φύλο (gender). Είναι όρος που προέρχεται από την κοινωνική ανθρωπολογία, και σε καμία περίπτωση από την ιατρική. Είναι όρος ομπρέλα που περιέχει όλα τα άτομα που αισθάνονται ότι το βιολογικό (ανατομικό) τους φύλο δεν βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με το φύλο που βιώνουν και κοινωνικοποιούνται. Αντίθετα, ο όρος transsexual, αφορά το βιολογικό (ανατομικό) φύλο (sex). Επομένως ο όρος transsexual είναι βιολογίστικος όρος και ως εκ τούτο όρος που έχει να κάνει με την ιατρική. Απόδειξη αυτού είναι ότι αν ανοίξει κανείς τους περίφημους καταλόγους ψυχικών διαταραχών, βρίσκει μέσα τον λεγόμενο “τρανσεξουαλισμό”. Δηλαδή ο όρος τρανσέξουαλ είναι αυτός που είναι ιατρικοποιημένος και προφανώς όχι το διεμφυλικός/-ή που προέρχεται από την κοινωνική ανθρωπολογία.» Περισσότερα εδώ.
[2] ΣτΜ: Genderqueer άτομα: άνθρωποι που αμφισβητούν τη δυαδικότητα του προσδιορισμού του φύλου και που αισθάνονται ότι η ταυτότητα του φύλου τους δεν συνάδει με τις κοινωνικές αντιλήψεις που συνδέονται με το φύλο που τους επιβλήθηκε νομικά. Περισσότερα: Πλήρης οδηγός για Transgender/Queer Ορολογία
εκτυπώστε ή κατεβάστε σε PDF
