Το αναρχικό κίνημα στη Βουλγαρία έχει να δείξει πολλές ηρωικές μορφές, φυσικά τον ίδιο τον Alexander Nakov, αλλά και πολλούς άλλους ακόμα. Στο μυαλό μου έρχεται ο Georgi Sheytanov, όπως και οι Dimitar Balkov, Stank Raraskov και πλήθος άλλων. Ο Georgi Balkanski (πραγματικό όνομα Grigoriev), που έγινε ο ιστορικός του κινήματος και βοήθησε να γίνει γνωστό στη Δύση, ήταν και ίδιος ένας σημαντικός ακτιβιστής του κινήματος.
Ο Hristo Botev, που οι σταλινικοί αναγόρευσαν σε Εθνικό Ποιητή και που απολαμβάνει ακόμα σεβασμό και κύρος στη Βουλγαρία, ήταν επηρεασμένος από τον Ρώσσο αναρχικό Mikhail Bakunin και μάλλον ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τις αναρχικές ιδέες στη Βουλγαρία, εκδίδοντας το Κρατισμός και Αναρχία. Ίδρυσε το πρώτη βουλγάρικη ελευθεριακή ομάδα στη Βράιλα, στα σύνορα με τη Ρουμανία.
Στις δεκαετίες που προηγήθηκαν και ακολούθησαν την ανεξαρτησία της Βουλγαρίας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1877, σοσιαλιστική και ελευθεριακή προπαγάνδα άρχισε να διανέμεται στη χώρα. Ο Spiro Gulaptchev ίδρυσε τοΝ πρώτο σοσιαλιστικό εκδοτικό οίκο, Skoropetchatnitsa (Γρήγορες Εκδόσεις) στο Ρούσε. Οι περισσότεροι από τους συγγραφείς ήταν αναρχικοί, με έναν αριθμό μαρξιστών να συμβάλουν επίσης. Ανάμεσα στους ελευθεριακούς συντελεστές ήταν οι Nicolai Stoinov, Varban Kilifarski και Paraskev Stoyanov (ο πατέρας της σύγχρονης χειρουργικής στη Βουλγαρία).
Ο Stoinov και ο Kilifarski βοήθησαν στην ίδρυση των πρώτων αγροτικών ενώσεων στη Βουλγαρία και ο Stoinov συμμετείχε και στην ίδρυση της Ένωσης Δασκάλων, το πρώτο συνδικάτο στη Βουλγαρία τον Ιούλιο του 1895.
Οι Kilifarski και Stoinov ίδρυσαν τον εκδοτικό οίκο Bezvlastie (δίχως εξουσία) το 1908 που εξέδωσε όλα τα θεμελιώδη κείμενα του αναρχισμού. Αυτό επέτρεψε την μεγαλύτερη διάδοση των ελευθεριακών ιδεών, ώστε ήδη από το 1910 υπήρχαν ήδη συζητήσεις για μια αναρχική ομοσπονδία για το συντονισμό των δραστηριοτήτων των τοπικών ομάδων.
Ο Mikhail Guerdjikov ίδρυσε την εφημερίδα Probuda (Ξύπνημα) το 1912 με στόχο την οργάνωση του εκκολαπτόμενου κινήματος. Δυο χρόνια μετά, άλλα αναρχικά έντυπα έκαναν την εμφάνισή τους: η εφημερίδα Rabotnikcheska Missal (Εργατική Σκέψη) και το περιοδικό Osvobodenye (Απελευθέρωση). Η ομάδα στο Ρούσε προσπάθησε να δημιουργήσει ένα αναρχοσυνδικαλιστικό κίνημα με πρόγραμμα, στόχους και αρχές και δημιούργησε ένα εκδοτικό οίκο με το ίδιο όνομα.
Οι πόλεμοι στα Βαλκάνια και ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος διέκοψε την αναρχική εκδοτική δραστηριότητα. Όμως, ο αριθμός των ανθρώπων που αρνούνταν την στρατιωτική θητεία μεγάλωσε σημαντικά. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζονταν από τολμηρές πράξεις ένοπλης πάλης από κάποιους αναρχικούς, επιτομή των οποίων ήταν ο τολμηρός και ρομαντικός επαναστάτης, Georgi Sheytanov. Αποδείχτηκαν σημαντική απειλή για το Κράτος. Το μέγεθος της προπαγάνδας αυξήθηκε σε όγκο. Ήταν ενδεικτικό της εξέλιξης του κινήματος της ανάπτυξης του κινήματος που ο Sheytanov έστρεψε μακριά από την ένοπλη πάλη προς το χτίσιμο ενός μαζικού κινήματος.
Η εφημερίδα Rabotnicheska Missal εμφανίστηκε ξανά το 1919 και πήρε τη πρωτοβουλία να κάνει κάλεσμα για ιδρυτικό συνέδριο μιας αναρχικής ομοσπονδίας. Αυτό έλαβε χώρα στη Σόφια μεταξύ 15 και 17Ιουνίου με περισσότερους από 150 απεσταλμένους από διάφορες πόλεις και χωριά να συμμετέχουν. Το συνέδριο αποφάσισε την δημιουργία της Αναρχικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας της Βουλγαρίας (FACB). Στις πόλεις και στα μεγαλύτερα χωριά είχε δημιουργηθεί τώρα ένας μεγάλος αριθμό οργανώσεων. Το κίνημα έγινε πόλος έλξης για εργάτες, φοιτητές και μαθητές γυμνασίου, όπως και για δασκάλους, ιδιωτικούς υπάλληλους και διάφορους επαγγελματίες. Πολλά συνέδρια και συναντήσεις έλαβαν χώρα και η Probuda έγινε το επίσημο όργανο της FACB.
Όταν απαγορεύτηκε από τις αρχές, παράνομες και άλλες εφημερίδες που συνέχιζαν να εκδίδονται νομότυπα πήραν τη θέση της. Τα επόμενα τρία συνέδρια της FACB έγιναν με μυστικότητα. Τέλος ένα νόμιμο συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο Γιάμπολ το 1923, στο οποίο συμμετείχαν 104 αντιπρόσωποι και 350 παρατηρητές εκπροσωπώντας 89 τοπικές οργανώσεις. Το συνέδριο ανέφερε πως η Rabotnicheska Missal είχε κυκλοφορία 7500 αντίτυπων, και διανομή σε 140 περιοχές. Υπήρχαν τέσσερις εκδοτικοί οίκοι και 16 μπροσούρες είχαν εκδοθεί εκείνη την περίοδο. Το συνέδριο προσέλκυσε τη προσοχή των αρχών και την επακόλουθη καταστολή που κορυφώθηκε με το φόνο 30 αναρχικών από τις αρχές στις 26 Μαρτίου του 1923 και ένα στρατιωτικό πραξικόπημα που ακολούθησε στις 9 Ιουνίου. Οι εξεγέρσεις που ακολούθησαν το Σεπτέμβρη ήρθαν αντιμέτωπες με αιματηρή καταστολή.
Η εγκατάσταση ενός αυταρχικού καθεστώτος με το βασιλιά επικεφαλής οδήγησε τελικά το 1926 στη δημιουργία «δημοκρατικής» κυβέρνησης, που έδωσε στο αναρχικό κίνημα λίγα περιθώρια κινήσεων και επέτρεψε την έκδοση αρκετών εφημερίδων και περιοδικών. Όμως, το κίνημα στο σύνολό του έπρεπε να παραμείνει στη παρανομία και κατάφερε την πραγματοποίηση μόνο ενός μυστικού συνεδρίου στο Κάζανλικ τον Αύγουστο του 1927. Εξαιτίας των δυσκολιών της παρανομίας και του καταπιεστικού καθεστώτος, υπήρξαν προβλήματα αποδιοργάνωσης εκείνη την περίοδο. Αυτό οδήγησε σε ακόμη μεγαλύτερη μέσα στην ίδια την FACB. Ο αναρχισμός στη Βουλγαρία απέρριπτε πάντοτε τον ατομικισμό και επαναστατικό συνδικαλισμό και πάνω από όλα αυτορίζονταν ως αναρχικός κομμουνισμός, αναφέροντας τους Bakunin, Kropotkin, Malatesta, Faure κλπ. ο αναρχοσυνδικαλισμός παρέμεινε μικρό ρεύμα στην Βουλγαρία. Την ίδια περίοδο, οι Βούλγαροι αναρχικοί έθεσαν ως προτεραιότητα την δημιουργία εργατικών και αγροτικών οργανώσεων.
Οπαδοί της Οργανωτικής Πλατφόρμας των Ελευθεριακών Κομμουνιστών, που είχε συνταχθεί από τους Ουκρανούς και Ρώσσους αναρχικούς Makhno, Arshinov, Mett και άλλους, απέκτησαν επιρροή στη Βουλγαρία. Υπήρξε σύγκρουση μέσα στο κίνημα. Η πλειοψηφία της FACB παρέμεινε πιστή στις παραδοσιακές αντιλήψεις του αναρχικού κομμουνισμού, εκφρασμένη μέσα από την οργάνωση της FACB. Η σύγκρουση παραδοσιακών και πλατφορμιστών έγινε αρκετά σκληρή, δημιουργώντας ρήξεις μέσα στο κίνημα.
Στο μεταξύ ένας σημαντικός αριθμός μαχητικών αναρχικών εγκαταστάθηκαν στο Παρίσι και στη Νότια Γαλλία. Πρόσφεραν υποστήριξη στους συντρόφους πίσω στη πατρίδα, ενώ την ίδια στιγμή, δημιουργούσαν μια νέα πλατφόρμα και πρόγραμμα για την FACB. Αυτοί επέστρεψαν στη Βουλγαρία μετά από αμνηστία και εργάστηκαν για την πραγματοποίηση μυστικού συνεδρίου στο δάσος κοντά στο Λόβετς. Το παρακολούθησαν 90 αντιπρόσωποι. Ομοφωνία επιτεύχθηκε και οι εφημερίδες των δυο πλευρών ανέστειλαν τη κυκλοφορία τους και η Rabotnitcheska Missal έγινε η ενωτική εφημερίδα της FACB. Όμως οι κύριοι υποστηρικτές της Πλατφόρμας αντέδρασαν βίαια στη συμφωνία και αυτό οδήγησε στην έντονη αποδοκιμασία εντός του κινήματος και την εξαφάνιση αυτής της ομάδας. Οι καθαροί συνδικαλιστές, επιφυλακτικοί ως προς μια ιδιαίτερη αναρχική οργάνωση, αποσύρθηκαν επίσης από την FACB μετά από κάποιους μήνες.
Ένα ακόμη συνέδριο ακολούθησε με μυστικότητα στα βουνά κοντά στο Μάγκλιτς επικύρωσε την ανάγκη για ιδιαίτερη οργάνωση, για στρατηγική και ιδεολογική ενότητα, και για ένα πρόγραμμα δράσεων. Τοπικές ομάδες ομοσπονδοποιήθηκαν σε πέντε περιφερειακές οργανώσεις μέσα στα πλαίσια της FACB.
Παράλληλα με την τακτική προπαγάνδα, η FACB ανέπτυξε μια καθημερινή δράση ανάμεσα στους εργάτες και τους χωρικούς με οργανωτική δουλειά, την ίδρυση συνεταιρισμών, πολιτιστικών ομάδων, ελεύθερων σχολείων και βιβλιοθηκών. Αυτή η περίοδος σχετικής ελευθερίας περιλάμβανε και τη σύλληψη μαχητικών ακτιβιστών και το κλείσιμο εντύπων. Ένα ακόμη πραξικόπημα πραγματοποιήθηκε στις 19 Μάϊου 1934 και το κίνημα πέρασε ξανά στη παρανομία. Υπήρξε αλληλεγγύη στην Ισπανική Επανάσταση το 1936 με 30 συντρόφους να καταφέρνουν να φτάσουν στην Ισπανία. Η δικτατορία και η επακόλουθη περίοδος του ναζισμού κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο περιόρισε σημαντικά οποιαδήποτε δράση. Το ίδιο το Βουλγάρικο Κομμουνιστικό Κόμμα, ενώ ήταν στην παρανομία, δεν έτρεφε συμπάθεια για τους αναρχικούς, όπως μαρτυρά η δολοφονία του αναρχικού αντιστασιακού και αγρονόμου, Radko Kaitazov, την ημέρα της απελευθέρωσης από το ναζισμό το 1944.
Ότο ήταν προοίμιο του τι θα ακολουθούσε: ένα νέο σταλινικό καθεστώς, που εγκαταστάθηκε με στρατιωτικό πραξικόπημα με την υποστήριξη του Σοβιετικού Στρατού στις 9 Σεπτέμβρη 1944. Για λίγο η νόμιμη ύπαρξη του αναρχικού κινήματος ήταν δυνατή, επιτρέποντας ένα συνέδριο τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς στη Σόφια. Η Rabotnichetska Missal κατάφερε να βγάλει τέσσερα φύλλα πριν κλείσει ξανά από τις αρχές. Οι δραστηριότητες των τοπικών οργανώσεων συνεχίστηκαν, οδηγώντας σε ένα μυστικό συνέδριο στις 10 Μαρτίου 1945 κοντά στη Σόφια. Παραβρέθηκαν 90 αντιπρόσωποι. Όμως, η μυστική αστυνομία έκανε έφοδο και συνέλαβε όλους τους σύνεδρους που οδηγήθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ευτυχώς οι συνθήκες μέσα στο νέο σταλινικό καθεστώς οδήγησαν στην απελευθέρωση τους και στην κυκλοφορία των 4 φύλλων της εφημερίδας. Το τιράζ εκτοξεύθηκε από 7000 αντίτυπα στα 30000, και αν δεν υπήρχε δελτίο στο χαρτί θα έφτανε τις 60000 αντίτυπα. Όμως ο κατοχικός Κόκκινος Στρατός στη συνέχεια απαγόρεψε την εφημερίδα επειδή την διάβαζαν οι στρατιώτες του και είχαν αρχίσει να δέχονται τις επιδράσεις του αναρχισμού.
Το καθεστώς εγκαθίδρυσε τώρα μια νέα περίοδο καταστολής, με τους αναρχικούς να οδηγούνται σε στρατόπεδα κράτησης. Ακόμη ένα μυστικό συνέδριο πραγματοποιήθηκε στη Σόφια τον Αύγουστο του 1946 με 400 οργανώσεις να εκπροσωπούνται. Ένα παράνομα διανεμόμενο φυλλάδιο αντικατέστησε την απαγορευμένη εφημερίδα της FACB. Ένα ακόμη κύμα καταστολής πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβρη του 1948, δυο μέρες πριν το 5ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος. Περισσότεροι από 600 αναρχικοί συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης . πολλοί αγωνιστές κατέφυγαν στο εξωτερικό, η έξοδος άρχισε το 1946 και συνεχίστηκε μέχρι το 1951. Οι αγωνιστές αυτοί δημιούργησαν την εξόριστη Βουλγάρικη Αναρχική Ένωση, δουλεύοντας μαζί με διεθνείς αναρχικές οργανώσεις της Διεθνούς Ένωσης Εργατών (IWA-AIT) και της Διεθνούς Αναρχικής Ομοσπονδίας (IAF-IFA).
Με τη πτώση των διάφορων σταλινικών καθεστώτων σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη, το Βουλγάρικο αναρχικό κίνημα επανεμφανίστηκε από τη μυστικότητα και ίδρυσε την Βουλγάρικη Αναρχική Ομοσπονδία που υπάρχει ως σήμερα.
Η ιστορία του αναρχικού κινήματος στην Βουλγαρία είναι γεμάτη με σπουδαίο ηρωισμό, ένθερμη προπαγάνδα και δράση, συχνά υπό δύσκολες συνθήκες. Η Βουλγαρία είναι έμα από τις χώρες που ο αναρχισμός αναπτύχθηκε έξω από μικρές ομάδες για να γίνει μαζικό κίνημα. Αξίζει μεγαλύτερης προσοχής από ότι δέχτηκε στο παρελθόν. Η έκδοση του βιβλίου αυτού πάνω στη ζωή του σπουδαίου αντιφασίστα αγωνιστή, Alexander Nakov, είναι ελπίζω η αρχή της επανεξέτασης αυτού του κινήματος.
Το κείμενο, που έχει γραφεί από τον Nick Heath, αποτελεί το πρόλογο της αγγλικής έκδοσης της αυτοβιογραφίας του Βούλγαρου αναρχικού και αντιφασίστα Alexander Nakov The dossier of subject no.1218: a Bulgarian anarchist’s story (Black Cat Press, 2017)
εκτυπώστε ή κατεβάστε σε PDF
